Największe i najsławniejsze diamenty na świecie

 

     Cullinan został znaleziony w kopalni Premier (od 2003 r. kopalnia zmieniła nazwę na South Africa’s Cullinan), położonej w odległości 25 kilometrów na wschód od stolicy RPA Pretorii. Diament został znaleziony w 1905 r., niespełna 2 lata po rozpoczęciu pełnej eksploatacji kopalni, z której w jej stuletniej historii, pochodzi najwięcej surowych diamentów o masie ponad 100 karatów (ponad 300 kamieni) oraz ponad 25% wszystkich surowych diamentów o masie powyżej 400 karatów jakie kiedykolwiek wydobyto.

    
     Kopalnia Premier przechodziła na przestrzeni stu lat burzliwe koleje losu. Po raz pierwszy została zamknięta na okres dwóch lat w po rozpoczęciu I wojny światowej w 1914 r. Kopalnia zwana wśród ludzi z branży „Wielką Depresją” lub „Wielką Dziurą” została ponownie zamknięta w 1932 r. Otwierana i zamykana (nie pracowała również w okresie II wojny światowej) zaczęła tracić na znaczeniu aż do 1977 r., kiedy została przejęta na własność przez koncern De Beers. Po przejęciu podjęto ryzykowną decyzję o przebiciu się przez 70 metrową warstwę skał wulkanicznych, blokujących w kominie kimberlitowym dostępu do skał kimberlitowych położonych na głębokości 550 m. Plan zakładał również późniejszą eksploatację skał kimberlitowych, a właściwie blue ground – ziemi niebieskiej, stanowiącej właściwą brekcję diamentonośną, tak długo, aż natrafi się na złoże diamentów którego eksploatacja będzie opłacalna ekonomicznie. Ryzyko powiodło się i kopalnia zaczęła przynosić dochody. W 2004 r. z kopalni Cullinan wydobyto 1,3 mln karatów diamentów. Obecnie eksploatacja złoża odbywa się na głębokości 763 m oraz równolegle prowadzone są badania geologiczne i prace przygotowawcze do pogłębienia szybu na głębokość poniżej 1100 m. Pozwoli to przedłużyć wydobycie diamentów w najsłynniejszej kopalni świata o kolejne 20-25 lat.

Historia cullinana
 

     W dniu 26 stycznia 1905 r., manager kopalni Premier kapitan Frederic Wells, znalazł olbrzymi kryształ diamentu w niewielkim zagłębieniu w pobliżu brzegu odkrywki. Wiadomość o odkryciu przedostała się natychmiast do prasy, która oszacowała przypuszczalną wartość diamentu na ok. 4-100 mln dolarów amerykańskich, co spowodowało nagły 80% wzrost akcji kompanii Premier (Transvaal) Diamond Mining Ltd. Lokalna prasa nazwała znaleziony kryształ Cullinan, honorując w ten sposób Sir Thomasa Major Cullinana, dyrektora kompanii i odkrywcy kopalni.
     T.M. Cullinan pojawił się w 1887 r. w Johannesburgu (Afryka Południowa) jako jeden wielu uczestników „gorączki złota”, która sprowadziła na tereny dzisiejszego RPA tysiące poszukiwaczy złota i przygód. Przedsiębiorczy Cullinan rozpoczął karierę biznesmena od budowy obozowisk dla przybyszów z całego świata, później wiosek i całych miasteczek, na którym to interesie zarobił fortunę. Na początku lat 90. XIX wieku założył z grupą przyjaciół kompanię Driekopjes Diamond Miting Co., która dokonała nielicznych odkryć diamentów, a jej działalność przerwał w listopadzie 1899 r. wybuch wojny pomiędzy Burami (Afrykanerzy, potomkowie kolonistów holenderskich osiedlających się w XVII w. w Afryce Południowej) z Anglikami (tzw. II wojna burska). Po wojnie Cullinan kontynuując prace poszukiwawcze odnalazł aluwialne złożą diamentów w pobliżu stolicy Afryki Południowej Pretorii w Transwalu, prowincji zarządzanej wówczas przez Holendrów. Złoża diamentów zasilane były wodami licznych strumieni, których źródła znajdowały się na farmie Elandsfontein należącej do W. Prinsloo. Prinsloo przez lata konsekwentnie odrzucał liczne i korzystne oferty odsprzedaży farmy. Jednak koniec II wojny burskiej w maju 1902 r. i przejście Traswalu pod zarząd brytyjski spowodował, że farma została zdewastowana przez zwycięskie oddziały Anglików, popadła w ruinę finansową, a jej właściciel niedługo potem zmarł w nędzy.   
     Cullinan zaoferował spadkobiercom Prinslo o 150 000 funtów szterlingów za prawa do wieczystej dzierżawy farmy (płatne w ratach) lub 45 000 gotówką za odsprzedaż farmy. Ostatecznie 7 listopada 1902 r. Cullinan kupił farmę za 52 000 funtów szterlingów, a swoją spółkę Driekopjes Diamond Mining przemianował na Premier (Transvaal) Diamond Mining Co. Wśród założycieli i udziałowców kompanii był Bernard Oppenheimer, starszy brat Ernesta Oppenheimera, późniejszego dyrektora spółki De Beers Consolidated Mines.
     W ciągu dwóch miesięcy wydobyto 187 karatów diamentów co potwierdziło znalezienie właściwego komina kimberlitowego. W czerwcu 1903 r. administracja Transwalu nałożyła 60% podatek od dochodów spółki, która wydobyła do końca roku 749 653 karatów diamentów o wartości 667 738 funtów szterlingów.
     Znalezienie w 1905 r. Cullinana wzbudziło wielką sensację, która stała się podstawą do licznych i fantastycznych kalkulacji, przypuszczeń i opowieści. Na przykład w jednym z wywiadów dr Molengraaff, przewodniczący komisji ds. kopalń południowoafrykańskich, stwierdził że „Cullinan jest jedynie jedną z czterech części odnalezionego kryształu, a pozostałe 3 fragmenty podobnej wielkości pozostały w skale macierzystej”. Informacje te jednak nigdy się nie potwierdziły.
     W kwietniu 1905 r. Cullinan został przesłany do londyńskiego agenta Premier (Transvaal) Diamond Miting Co., firmy S. Neuman & Co., gdzie pozostawał aż przez 2 lata, bowiem tyle czasu potrzebowała transwaldzka komisja legislacyjna na podjęcie decyzji o zakupie diamentu. W tym czasie liderzy Afrykanerów, gen. L. Botha i J. Smuts prowadzili rozmowy z władzami brytyjskimi, aby te wywarły presję na komisję i wyrażenie przez nią zgody na sprzedaż kamienia. W końcu osobista interwencja zastępcy sekretarza ds. kolonii, późniejszego premiera Wlk. Brytanii W. Churchilla, spowodowała w sierpniu 1907 r. zgodę komisji na sprzedaż Cullinana za 150 tys. Funtów szterlingów. Monarcha brytyjski król Edward II, poprzez sekretarza stanu ds. kolonii lorda Elgina, wyraził powściągliwie swoją wolę i wystąpił skwapliwie z propozycją przyjęcia diamentu w prezencie jako „dowód lojalności i przywiązania ludności Transwalu do tronu i króla”.

Kontrowersje wokół masy największego diamentu

     Chociaż Cullinan jest jednym z najbardziej znanych diamentów w historii, a jego właściwości i pochodzenie dobrze udokumentowane, to jednak na temat jego masy istniało wiele kontrowersji. Wynikały one z braku międzynarodowych norm i ujednolicenia jednostki masy karat. „Karat angielski” odpowiadający masie 0,2053 g i „karat holenderski” o masie 0,2057 g wyraźnie różniły się od „karata metrycznego” o masie 0,2000 g.
     Cullinan ważony zaraz po znalezieniu w biurze kompani Premier miał masę 3024,75 karata angielskiego, natomiast ważony później w londyńskim biurze tejże kompanii miał masę 3025,75 karata angielskiego. Różnica jednego karata wynikała w tym przypadku z braku prawnej i obowiązkowej legalizacji odważników i wag. Cullinan ważony tuż przed rozłupaniem, w firmie J. Asschera & Co. w Amsterdamie w 1908 r., miał masę 3019,75 karata holenderskiego czyli 3013,87 karata angielskiego (2930,35 karata metrycznego).

Szlifowanie cullinana
 

     Znalezienie Cullinana w Afryce Południowej w 1905 r. zbiegło się w czasie z zabiegami generała L. Bothy i południowoafrykańskiego męża stanu J. Smutsa o utworzenie Związku Południowej Afryki. Udało im się wpłynąć na rząd Transwalu aby podarował Cullinana królowi angielskiemu Edwardowi VII (panował w latach 1901-1910) jako prezent z okazji jego urodzin przypadających w dniu 9 listopada 1907 r. Dar ten o ówczesnej wartości 150 tys. funtów szterlingów wiązał się z nadzieją, że diament stosowanie do swojego znaczenia, będzie reprezentował „wielką Afrykę”, która pragnęła być znaczącą częścią korony brytyjskiej. 
     Firma J. Asscher & Co. rozpoczęła 6 lutego 1908 r. oględziny diamentu, w którym stwierdzono obecność dwóch inkluzji widocznych gołym okiem. Po czterech dniach badań, których celem było ustalenie kierunku łupliwości, rozpoczął się proces jego łupania. Przy pierwszej próbie złamał się nóż do łupania, natomiast przy następnej diament podzielił się na dwie części. Jedna z nich ważyła 1977,50 zaś druga 1040,50 karata holenderskiego (odpowiednio 2029,90 i 1068,89 karata metrycznego). 14 lutego 1908 r. większy odłam diamentu został dodatkowo podzielony na dwie części. Szlifowanie Cullinana I rozpoczęło się w dniu 2 marca 1908 r., natomiast Cullinana II 29 maja tego samego roku. Nadzór nad całym procesem obróbki diamentów objął szlifierz z 20. letnią praktyką H. Koe. Prace nad Cullinanem I trwały ponad 7 miesięcy i zakończyły się 12 września 1908 r., natomiast Cullinan II i pozostałe diamenty z „wielkiej dziewiątki” oszlifowano pod koniec października 1908 r. Przy szlifowaniu kamieni pracowało trzech szlifierzy po 14 godz. dziennie.
     Cullinan I i II zostały zaprezentowane królowi Edwardowi VII w Pałacu Windsor w dniu 21 października 1908 r. Diamenty zostały włączone przez króla do klejnotów koronnych, a większy z nich król nazwał Wielką Gwiazdą Afryki. Pozostałe kamienie zostały przez króla podarowane rodzinie królewskiej: Cullinan VI otrzymała jego żona królowa Aleksandra, a pozostałe diamenty siostrzenica królowej Marii z okazji koronacji jej męża Jerzego V na króla Anglii.
     Z surowego Cullinana oszlifowano w sumie 9 dużych kamieni o sumarycznej masie 1055,89 karatów, ponumerowanych od I do IX zwanych „wielką dziewiątką”, 96 małych diamentów o łącznej masie 7,55 karata oraz pozostało 9,50 karata nieoszlifowanych fragmentów. 96 małych diamentów otrzymał jako wynagrodzenie za szlifowanie J. Asscher. Przy obecnych cenach oszlifowanych diamentów, Asscher otrzymał za swoją usługę śmieszną kwotę kilku tysięcy dolarów USA. Wszystkie diamenty sprzedał różnym klientom, do których należeli m.in. premier Afryki Południowej Louis Botha oraz Artur i Aleksander Levy, znani londyńscy handlarze diamentów.

Charakterystyka gemmologiczna cullinana

     Od początku lat 80. XX wieku jubilerzy koronni (The Crown Jewellers) z firmy Garrard & Co. zawsze w miesiącu lutym zajmują się czyszczeniem, a jeżeli jest to konieczne to również naprawą brytyjskich klejnotów koronacyjnych przechowywanych w Tower w Londynie. W latach 1986-89 poza konserwacją klejnotów przeprowadzono również ich badania pod kierunkiem A. Jobbinsa, wieloletniego dyrektora Gem Testing Laboratory of Great Britain – GTLGB (obecnie GTLGA – Gem Testing Laboratory of Gem-A). Wyniki badań zostały opublikowane w 1998 r. w dwutomowej edycji pt. The Crown Jewels: The History of the Coronation Regalia in the Jewel House of the Tower of London, wydanej w nakładzie zaledwie 650 egzemplarzy w cenie po 1000 funtów szterlingów.
Rys. 1 Cullinan I - Diagram czystości (wg The Cullinan Diamond Centennial K. Scarratt & R. Shor, Gems & Gemmology, 2006)
     Diament jest oprawiony w cargę z żółtego złota, która stanowi zwieńczenie berła królewskiego podtrzymującego koronę z krzyżem. Berło zostało wykonane w latach 1660-61, jednak kilkakrotnie było modernizowane, zwłaszcza w 1910 r. kiedy to został w nim oprawiony przez jubilerów z firmy Garrard & Co. Cullinan I.
Masa – 530,20 karaty.
rodzaj i forma szlifu – fantazyjny, brylantowy w kształcie łezki o 75. fasetach (41 w koronie, 34 w pawilonie), rondysta fasetowana.
wymiary – 58,90 x 45,40 x 27,70 mm.
Barwa – D (według skali GIA), River+ (według skali tradycyjnej Old Terms).
czystość – nie została jednoznacznie określona, jednak kamień zaliczany jest do klasy VVS.
Posiada następujące znamiona wewnętrzne i zewnętrzne (rys. 1):
1) trzy niewielkie ślady łupliwości: jeden na koronie przy rondyście oraz dwa w pawilonie na fasecie głównej pawilonu w pobliżu koletu;
2) fasetę dodatkową na fasecie rondysty korony;
3) niewielki obszar bezbarwnego zziarnienia wewnętrznego w pobliżu rondysty.
Diament po przeszlifowaniu, które jednak z wielu względów historycznych i sentymentalnych jest niemożliwe do wykonania (unikatowa wartość historyczna, klejnot koronny, symbol potęgi Imperium Brytyjskiego etc.), miałby mniejszą masę jednak zaliczany byłby do najwyższej klasy czystości FL (Flawless).
proporcje i jakość wykonania szlifu – nie zostały jednoznacznie określone.
luminescencja – słaba, zielonawoszara dla krótkofalowego promieniowania nadfioletowego.
fosforescencja – słaba, zielona o bardzo długim czasie trwania ok. 18 minut.
widmo absorpcyjne – typowe dla diamentów typu II, charakteryzujące się całkowitą absorpcją promieniowania poniżej 236 nm (rys. 2).
widmo w podczerwieni – charakterystyczne dla diamentów czystych, nie zawierających żadnych domieszek, zaliczanych do typu IIa (rys. 3).
wartość – bezcenny.
     Diament jest oprawiony w cargę z żółtego złota, która stanowi centralną część korony brytyjskiej. Korona została wykonana w 1838 r., natomiast Cullinan II został w niej oprawiony w 1909 r. Współczesny wygląd korony datowany jest na 1937 r., kiedy to na potrzeby koronacji Jerzego VI była rekonstruowana przez jubilerów z firmy Garrard & Co., a następnie modyfikowana w 1953 r. przez królową Elżbietę II (znacznie obniżono jej wysokość).
Masa – 317,40 karaty.
rodzaj i forma szlifu – fantazyjny, stary brylantowy zwany „antykiem” (ang. cushion) o 66. fasetach (po 33 w koronie i pawilonie), rondysta fasetowana.
wymiary – 45,40 x 40,80 x 24,20 mm.
Barwa – D (według skali GIA), River+ (według skali tradycyjnej Old Terms).
czystość – podobnie jak w przypadku Cullinana I nie została jednoznacznie określona, jednak kamień zaliczany jest do klasy VVS. Posiada następujące znamiona wewnętrzne i zewnętrzne (rys. 4):
1) dwa niewielkie ślady łupliwości na fasecie tafli;
2) delikatne zarysowania na tafli;
3) niewielką fasetę dodatkową na fasecie przy rondyście od strony pawilonu;
4) dwa niewielkie uszkodzenia (jamki) połączone mikroskopijnymi śladami łupliwości na krawędzi fasety tafli i głównej korony;
5) niewielkie wyszczerbienie na fasecie rondysty korony w pobliżu rondysty połączone z naturałem.
     Diament po przeszlifowaniu, podobnie jak Cullinan I, zaliczany byłby do najwyższej klasy czystości FL (Flawless).
proporcje i jakość wykonania szlifu – nie zostały jednoznacznie określone.
luminescencja – słaba, zielonawoszara dla krótkofalowego promieniowania nadfioletowego.
fosforescencja – słaba, zielonkawa; w porównaniu do Cullinana I bardzo krótkotrwała o czasie trwania kilku sekund. Ponieważ dwa diamenty zostały oszlifowane z jednego kryształu zjawisko świecenia przez jeden z kamieni przy braku fosforescencji u drugiego kamienia jest bardzo interesujące, a jego przyczyny nie zostały jak dotąd wyjaśnione.
widmo absorpcyjne – typowe dla diamen- tów typu II, charakteryzujące się niewielkim pasmem absorpcji o maksimum dla fali o długości 265 nm oraz całkowitą absorpcją promieniowania poniżej 236 nm (rys. 2).
widmo w podczerwieni – podobnie jak w przypadku Cullinana I charakterystyczne dla diamentów czystych, nie zawierających żadnych domieszek, zaliczanych do typu IIa (rys. 3).
wartość – bezcenny

Największy diament - Podsumowanie
 

     Cullinan o masie 3106 karatów jest największym surowym diamentem na świecie. W 2005 r. minęła setna rocznica jego znalezienia, a w 2008 r. mija setna rocznica jego oszlifowania przez J. Asschera. Cullinan I o masie 530,20 karata jest drugim co do wielkości oszlifowanym diamentem po Złotym Jubileuszu (Golden Jubilee), 546,67 karatowym brązowym diamencie znalezionym w kopalni Premier diamentem po Złotym Jubileuszu (Golden Jubilee), 546,67 karatowym brązowym diamencie znalezionym w kopalni Premier (Cullinan) (RPA) i oszlifowanym w 1990 r. Cullinan I pozostaje jednak nadal największym oszlifowanym diamentem bezbarwnym. Cullinan I i II są najbardziej znanymi na świecie kamieniami szlachetnymi, które co roku stanowią magnes dla milionów turystów odwiedzających muzeum Tower w Londynie. Zajmują poczesne i najważniejsze miejsce wśród klejnotów koronnych Wielkiej Brytanii, a dzięki swej bogatej historii pozostają legendarnym symbolem Imperium Brytyjskiego u szczytu jego potęgi.

„Wielka dziewiątka " Cullinanów

Cullinan I (Wielka Gwiazda Afryki) – łezka o masie 530,20 karatów oprawiona w berle królewskim z krzyżem (Sovereign’s (Royal) Sceptre with Cross), obecnie w kolekcji Tower, Londyn.
Cullinan II (Druga Gwiazda Afryki) – prostokątny antyk o masie 317,40 karatów oprawiony w Brytyjskiej Koronie Państwowej (Imperial State Crown), obecnie w kolekcji Tower, Londyn.
Cullinan III – łezka o masie 94,40 karatów oprawiona w koronie królowej Marii, żonie króla Jerzego V; obecnie w prywatnej kolekcji królowej Elżbiety II.
Cullinan IV – kwadratowy antyk o masie 63,60 karatów oprawiony w koronie królowej Marii, żonie króla Jerzego V; obecnie w prywatnej kolekcji królowej Elżbiety II.
Cullinan V – serce o masie 18,80 karatów oprawione w broszy należącej do królowej Elżbiety II.
Cullinan VI – markiza o masie 11,50 karatów oprawiona w naszyjniku należącym do królowej Elżbiety II.
Cullinan VII – markiza o masie 8,80 karatów oprawiona razem z Cullinanem VIII w wisiorze należącym do królowej Elżbiety II.
Cullinan VIII – zmodyfikowany antyk o masie 6,80 ct oprawiony razem z Cullinanem VII w wisiorze należącym do królowej Elżbiety II.
Cullinan IX – łezka o masie 4,39 karatów oprawiona w pierścieniu królowej Marii, żonie króla Jerzego V; obecnie w prywatnej kolekcji królowej Elżbiety II.

Brytyjskie klejnoty koronne z największym diamentem

     Historia Cullinana jest nierozerwalnie związana z historią brytyjskich klejnotów koronnych. Od trzech wieków, podczas koronacji angielskich królów i królowych, używano dwóch koron, korony państwowej i tak zwanej „Korony Edwarda”, czyli korony koronacyjnej Karola II. Korona ta była używana jako koronacyjna do czasów Jerzego III (1760-1820). Podczas koronacji syna królowej Wiktorii, króla Edwarda VII (1902), chciano tę tradycję przywrócić. Ponieważ jednak król przechodził rekonwalescencję po ciężkiej chorobie zrezygnowano z ciężkiej korony, którą niesiono jedynie w orszaku koronacyjnym. Tradycję wznowiono dopiero przy koronacji syna Edwarda, króla Jerzego V, który panował w latach 1910-1936. W trakcie ceremonii koronacyjnej koronę Edwarda zawsze wymieniano na koronę państwową. W podobny sposób koronowani był król Jerzy VI (zm. 1952) i jego córka, panująca do chwili obecnej królowa Elżbieta II.Historia Brytyjskiej Korony Państwowej (Imperial State Crown) rozpoczyna się od królowej Wiktorii, która panowała w latach 1837-1901. Ponieważ nie podobały się jej istniejące korony kobiece zażądała wykonania na swoją koronację nowej korony. Poleciła więc usunąć z kilku starych regaliów kamienie szlachetne i ozdobić nimi nową koronę – koronę państwową. Podczas ceremonii koronacyjnej Wiktoria nosiła tylko nową, specjalnie dla niej zrobioną koronę. Ten wspaniały i wykonany z przepychem klejnot stanowił olśniewający i niezwykły symbol władzy epoki wiktoriańskiej.Po znalezieniu i oszlifowaniu Cullinana największy z nich Cullinan I zdobi dzisiaj brytyjskie berło, Cullinan II został osadzony w stronie czołowej Korony Imperium Brytyjskiego, a Cullinan III i IV dodają blasku koronie królowej Marii, żony króla Jerzego V.