Tworzenie biżuterii metodą odlewu na wosk tracony

Odlew na wosk tracony jest od dawna szeroko stosowany na kontynencie afrykańskim. Trudno jest ustalić, w jaki sposób metoda została opracowana lub wprowadzona w tym regionie. Wiadomo jednak, że złotnicy z Afryki Zachodniej odlewali złotą biżuterię tą metodą już kilkaset lat przed przybyciem pierwszych odkrywców portugalskich w 1484 roku. Tworzenie biżuterii tą techniką wymaga perfekcyjnego opanowania wielu umiejętności. Trzeba znać własności ceramiki, metali, oraz dokładnej kontroli zmian temperatury, aby zapobiec niepożądanym pęknięciom lub innym uszkodzeniom albo glinianej formy, albo metalowej rzeźby podczas procesu odlewania. Niektóre z najwcześniejszych i najdoskonalszych odlewów znalezionych w Afryce pochodzą z X wieku.

Złoty naszyjnik, Akan, Afryka XIX w. odlew na wosk tracony

Powstawanie biżuterii - krok po kroku

Tworzenie biżuterii metodą odlewu na wosk tracony, w początkowej fazie wykonania modelu zależy od właściwości wosku pszczelego, który musi być wystarczająco miękki, aby rzeźbić drobne szczegóły, ale wystarczająco twardy, aby zachować swój kształt. Po wyrzeźbieniu modelu woskowego i dodaniu kanałów wlewowych na model nakładane są warstwy prawie płynnej gliny wymieszanej z węglem drzewnym. Każda następna warstwa jest nakładana po przeschnięciu poprzedniej. Pierwsze warstwy są najdrobniejsze w swej strukturze, bo muszą wiernie oddać gładkość szczegółów woskowego modelu. Po przeschnięciu nakłada się kolejną warstwę gliny, bez węgla drzewnego, ale wymieszanej z włóknami palmowymi. Mieszanka gliny z włóknami tworzy jednolitą masę, która jest bardziej odporna na pęknięcia. Z tej samej mieszanki gliny jest zrobiony tygiel w kształcie doniczki. a który zostanie wypełniony metalem przeznaczonym do odlewu. Po przeschnięciu obie gliniane części, ta z woskowym modelem i ta z metalem są łączone razem warstwą gliny. Potem schną powoli, bo gdyby mokre zostały włożone do paleniska na pewno by popękały.

Złoty naszyjnik, Akan, Afryka XIX w.

Złoty naszyjnik, pierścionki, kolczyki... metoda uniwersalna?

Gliniane "gruszki" układane są w przygotowanym palenisku tak, by część zawierająca metal była na dole, a ta z modelem u góry. Palenisko ma w dolnej części otwory dostarczające powietrze, a opalane jest węglem drzewnym. Rola węgla drzewnego jest w całym procesie bardzo ważna - pochłania nadmiar tlenu w procesie spalania. A to w znacznym stopniu ogranicza utlenianie się metalu. W wyniku wysokiej temperatury model woskowy topi się, a wosk jest wchłaniany w ścianki formy, a na jego miejscu powstaje pusta przestrzeń. Po dłuższym czasie metal w dolnej części gruszki topi się i teraz wystarczy obrócić gruszkę do góry nogami by roztopiony metal wpłynął kanałami wlewowymi na miejsce wosku. Teraz trzeba tylko poczekać aby wszystko wystygło, delikatnie rozbić formy i odlewy gotowe. Zdjęcia ilustrujące cały proces można obejrzeć tutaj. Na zdjęciach pokazano odlewanie wyrobów z mosiądzu, ale to nie ma znaczenia, ponieważ złoto odlewa się dokładnie tak samo.

Złoty naszyjnik afrykański z plemienia Ashanti