Jak i gdzie powstają diamenty?
Diamenty „rodzą” się w głębi Ziemi i choć geneza złóż diamentowych nie została jeszcze w pełni wyjaśniona, to jednak wiemy, że krystalizują z magmy na dużych głębokościach (160...200) km, w temp. ok.1350 C i ciśnieniu kilku GPa. Do strefy przypowierzchniowej, zwanej kratonem, zostały wyniesione znacznie później w czasie wznoszenia się magmy. Mogą pojawiać się zarówno w złożach pierwotnych jak i wtórnych.
Wśród złóż pierwotnych najbogatsze w diamenty są złoża typu kimberlitowego, występujące na powierzchni Ziemi w postaci olbrzymich lejkowatych wgłębień zwanych kominami. Największy, obecnie eksploatowany komin kimberlitowy o nazwie „Premier” w RPA ma kształt owalny, średnicę 500...800 m i głębokość ok. 185m. Tu diamenty lokują się w tzw. brekcji kominowej zwanej przez górników niebieską ziemią (blue ground). W złożach wtórnych diamenty występują w formie rozproszonej. Najbardziej wydajne są żwiry i piaski zalegające w korytach rzek, na terenach nadmorskich i strefach przybrzeżnych mórz.
Tajemnica i magia diamentu polega na jego wartości i pięknie. Cenność diamentu związana jest z wysoką wartością zawartą w małej objętości. Tak charakteryzowany kamień szlachetny staje się lokatą kapitału, podobnie jak metale szlachetne. Piękno diamentu związane jest natomiast z występującymi efektami optycznymi, zwanymi potocznie „ogniem” lub „życiem”. Dzięki powyższym cechom diament należy do najbardziej znanych i pożądanych kamieni szlachetnych. Jest symbolem i kwintesencją piękna, świetności, bogactwa, przepychu i dostojeństwa. Zdobi korony władców, przedmioty sakralne i wspaniałe dzieła sztuki złotniczej. Droga diamentu od powstania do rąk klienta, jest równie skomplikowana jak miłość, której stał się odwiecznym symbolem.
Diamenty powstały kilkaset milionów lat temu, a wydobywane są zaledwie od kilku tysięcy lat. Ich łączna produkcja od czasów antycznych jest szacowana na 4,5 miliarda karatów, o łącznej wartości 30
Geneza i powstawanie złóż diamentów
Ostatnie badania dotyczące zwłaszcza diamentów występujących w kimberlicie, pozwalają sądzić, że diamenty wykrystalizowały z alkalicznej magmy maficznej in situ ok. 990-4250mln lat temu, na dużych głębokościach (zwykle 125-200 km, niektóre 300-400 km), w temperaturze 900-1300°C i ciśnieniu ok. 4,5-6 MPa. Do strefy przypowierzchniowej zostały (ryc. 1) przetransportowane później, w czasie gwałtownego wznoszenia się magmy i towarzyszących im silnych ruchów tektonicznych. Pośrednio hipotezę tę potwierdzają prace z początku lat 80., mające na celu określenie czasookresu powstawania diamentów. Mianowicie porównując skład chemiczny inkluzji zawartych w diamentach ze składem chemicznym skał otaczających, udało się ustalić, że diamenty powstały w warunkach fizykochemicznych nie związanych z procesami tworzenia się skał oraz, że są od nich o wiele starsze. Analizując proces tworzenia się diamentów koniecznym stało się wyjaśnienie w jaki sposób do niższych warstw geosfery dostały się surowce stanowiące źródło węgla niezbędnego do ich wytworzenia. Odpowiedź na to pytanie dała teoria płyt tektonicznych (ryc. 2). Według tej teorii pod stabilną płytę kratonu (sztywny i stabilny fragment kontynentalnej skorupy ziemskiej, nie podlegający intensywnym ruchom fałdowym a tylko zróżnicowanym ruchom pionowym), w wyniku ruchów tektonicznych, wchodzi oceaniczna płyta bazaltowa, wprowadzając ze sobą znaczne ilości skał węglanowych, wapiennych i in. Skały te wraz z minerałami węglanowymi (np. kalcytem CaCO3), dostając się w głębsze warstwy geosfery, w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury ulegają termicznemu rozkładowi. Pojawiają się atomy węgla, które wykazują dużą zdolność do łączenia się w rożnych konfiguracjach przestrzennych. W efekcie pojawia się wiele alotropowych odmian krystalicznych, np. heksagonalny grafit oraz regularny diament. W kontynentalnej strefie ochronnej (kratonie), pomiędzy tymi odmianami, ustala się pewien stan równowagi już na głębokości ok. 160 km, przy ciśnieniu ok. 5,3 GPa i temperaturze ok. 1350°C. Stabilność obszarów diamentonośnych może być jednak zakłócona rożnego rodzaju ruchami tektonicznymi. W ich wyniku pod kratonem następuje gwałtowny wzrost ciśnienia, który prowadzi do erupcji (ryc. 3). Pojawiają się kominy kimberlitowe – kominy wulkaniczne o owalnym przekroju i średnicy od kilkudziesięciu metrow do ponad 1 km, wypełnione diamentonośną brekcją kimberlitową, które określają typ diamentów (ryc. 4). Pokazany na ryc. 4 komin kimberlitowy K1 odpowiada diamentom typu perydotytowego (ryc. 5),
K2 – diamentom typu eklogitowego,
K3 – komin ubogi w diamenty oraz
L1 – komin odpowiadający lamproitowej brekcji kominowej (diatermie).0 miliardów USD.
Od odkrycia złoża diamentów do ich pozyskania, a następnie wprowadzenia na rynek w postaci surowca jest jednak długa droga. W cyklu artykułów autor chce zapoznać Czytelników z genezą, powstawaniem i typami złóż diamentów, metodami wydobycia, pozyskiwaniem ze skały pierwotnej, sortowaniem surowca, jego wyceną i sprzedażą hurtową, szlifowaniem i biżuterią diamentową.
Typy złóż diamentów
Złoża diamentów są złożami mineralnymi, naturalnym nagromadzeniem kopalin w obrębie skorupy ziemskiej, powstałym w wyniku różnorodnych procesów geologicznych. Złoże występuje w takiej ilości i w takich warunkach ekonomicznych i geologicznych, że jego eksploatacja jest opłacalna. Diamenty koncentrują się w dwóch rodzajach złóż: pierwotnych i wtórnych. Wśród złoż pierwotnych wyróżnia się złoża typu: kimberlitowego, perydotytowego, eklogitowego i lamproitowego, złoża wtórne należą do złóż okruchowych.
Złoża pierwotne diamentów
Najbogatsze w diamenty są złoża typu kimberlitowego, mają one duże znaczenie gospodarczo-przemysłowe (np. RPA, czy niektóre w Brazylii). Duże znaczenie gospodarcze mają również złoża lamproitowe (np. w Australia, Kanada i Rosja). Złoża perydotytowe (np. Gory Sajany, Rosja) oraz złoża eklogitowe które rzadziej spotykamy i które mają małe znaczenie gospodarcze (np. w Kanada).
Złoża wtórne diamentów
Do złóż wtórnych okruchowych zalicza się: aluwialne, eluwialne i deluwialne, lodowcowe i pochodzenia morskiego oraz eolityczne. Największą wartość ekonomiczną mają złoża aluwialne pochodzenia rzecznego lub morskiego zalegające w korytach rzek i na tarasach w obrębie piasków i żwirów, na terenach nadmorskich oraz w strefie przybrzeżnej morz w obrębie utworów piaszczystych. Są związane z napływami, osadami rzecznymi powstającymi w wyniku nagromadzenia okruchów skalnych (piaski, żwiry) lub cząstek zawiesin (muły) naniesionymi przez wody rzek, tworzą glebę lub zalegają na dnie mórz. Występują w łożyskach i tarasach rzek współczesnych i dawnych (np. Borneo, Birma, Kongo, Brazylia, RPA).
Złoża eluwialne i deluwialne to prosukt który powstanie w wyniku wietrzenia utworów prekambryjskich (piaskowiec, konglomeraty). Złoża eluwialne tworzą się na skutek wietrzenia utworów diamentonośnych, podchodzą one ku powierzchni, i odrywają się od nich części lekkie i rozpuszczalne. (Indie, Brazylia). Za to złoża deluwialne to produkt obsuniecia się materiały diamentonośnego, który został posegregowany dzięki różnicy cieżarów właściwych składników.
Złoża lodowcowe, znane ze zlepieńców lodowcowych (np. Brazylia, Lesotho, Namibia i RPA) oraz złoża pochodzenia morskiego, które spotykamy na brzegach mórz oraz tarasach morskich (w postaci wąskich pasów równoległych do wybrzeża) (np. Namibia), to źródło cennego materiału diamentonośnego.. Złoża eoliczne nie mają znaczenia gospodarczego, znane są jedynie z pustyni Namib (Namibia).
Wywóz urobku z kopalni Finsch(RPA)
Poszukiwania złóż diamentów i metody wydobycia
Przed podjęciem decyzji o poszukiwaniu złóż diamentów należy wyraźnie określić miejsce lub obszar poszukiwań, zdefiniować techniki poszukiwań, określić cel poszukiwań oraz ustalić jego kolejne etapy. Do poszukiwaniu złóż diamentów używa się trzech metod:
1) Odwierty przy zastosowaniu rożnych technik wiertniczych oraz użyciu wierteł o rożnej wielkości, w celu pobrania z rożnych głębokości próbek skał do analizy.
2) Pobieranie próbek gleby, skał i osadów rzecznych, w celu poszukiwania minerałów związanych z kimberlitem, takich jak: granat, ilmenit, spinel diopsyd chromowy i diament.
3) Badania geofizyczne, w celu znalezienia różnic geologicznych w badanych złożach lub znalezienia kimberlitu.
Stosuje się wysoko efektywne i zaawansowane techniki badawcze, takie jak badanie metodami: grawimetrycznymi, magnetycznymi i elektromagnetycznymi. Obecnie międzynarodowe grupy eksploracyjne skupione są na poszukiwaniach diamentów w Angoli, Botswanie, Demokratycznej Republice Konga, Indiach, Kanadzie, Namibii, Rosji i RPA. O intensywności poszukiwań i ich szerokim zakresie, a także determinacji poszukiwaczy złóż, świadczy fakt odkrycia tylko w 2007 r. 45 kominów kimberlitowych w Angoli i Demokratycznej Republice Konga.W zależności od typu złoża (pierwotne – kimberlitowe, wtórne – aluwialne, morskie), stosowane są rożne techniki wydobywcze.
Poszukiwania złóż diamentów w kominie kimberlitowym AK6, Orapa(Botswana)
Eksploatacja złóż Pierwotnych
Pierwotne złoża diamentów typu kimberlitowego są związane głownie z występowaniem kominów kimberlitowych. Złoża te są eksploatowane w kopalniach diamentów, czyli zakładach górniczych, którymi są wyodrębnione technicznie i organizacyjnie zespoły środków i urządzeń służących do ich wydobywania Wyróżnia się:
•naziemne (odkrywkowe). W kopalniach podziemnych roboty górnicze prowadzone są w głębi ziemi, a złoże diamentów jest udostępniane i przygotowywane do eksploatacji za pomocą rożnego rodzaju wyrobisk pionowych, poziomych i pochyłych. Podstawowe procesy produkcyjne (urabianie, ładowanie, transport), są w znacznym stopniu zmechanizowane i zautomatyzowane, co pozwala na obniżenie kosztów produkcji. Urobek wydobywa się głownie metodą BHOS (ang. Blast Hole Open Stoping), polegającą na nawiercaniu otworów i zakładaniu ładunków wybuchowych. Przykładem mogą być kopalnie: Cullinan (Premier) (RPA), Finsch (RPA) i Snap Lake (Kanada). W kopalniach naziemnych diamenty eksploatuje się z odkrywki, najczęściej po usunięciu wierzchniej warstwy nadkładu skalnego. Roboty górnicze są również zmechanizowane dzięki zastosowaniu koparek, zwałowarek i przenośników taśmowych. Kopalnie odkrywkowe diamentów, to głownie kopalnie wgłębne prowadzące eksploatację złoża zalegającego poniżej otaczającego terenu. Przykładem mogą być kopalnie: Daberas (Namibia), Damtshaa (Botswana), Jwaneng (Botswana), Letlhakane (Botswana), Orapa (Botswana), The Oaks (RPA), Venetia (RPA), Victor (Kanada) i Williamson (Tanzania).
Eksploatacja złóż wtórnych
•śródlądowe – złoża okruchowe pochodzenia rzecznego, zalegające w korytach rzek i na tarasach w obrębie piasków i żwirów lub na terenach nadmorskich;
•plażowe (morskie) – złoża okruchowe występujące na terenach nadmorskich;
•podmorskie – złoża okruchowe występujące pod dnem morza. Złoża śródlądowe eksploatowane są, podobnie jak złoża pierwotne, metodą odkrywkową. Diamenty wydobywa się z odkrywki, najczęściej po usunięciu wierzchniej warstwy nadkładu skalnego, a wszelkie prace są zmechanizowane dzięki zastosowaniu koparek, zwałowarek i przenośników taśmowych. W przypadku złóż plażowych wydobycie prowadzi się również metodą odkrywkową na plażach, w granicach wyznaczonych przez przypływ i odpływ morza. Z usuniętego z odkrywki piasku buduje się w odległości ok. 200 m od brzegu specjalny wał, odgradzający kopalnię od morza. Do największych kopalni odkrywkowych należą: Elizabeth Bay (Namibia), Mining Area 1 (Namibia), Namaqualand (RPA) i Oranjemund (Namibia).
Jedna z największych plażowych kopalni odkrywkowych Elizabeth Bay (Nambia)
Złoża podmorskie wymagają specjalnych statków, z których każdy jest kopalnią diamentów wydobywającą je spod dna morskiego. Wydobycie prowadzi się do granicy szelfu kontynentalnego (półki kontynentalnej), która jest częścią kontynentu zalanego wodami płytkiego morza szelfowego. Szelf to podwodne przedłużenie kontynetów które wyznacza granicze ich powierzchni oraz granice wpływu morza na kontynent. Sięga do około 200m głębokości po czym gwałtownie przechodzi w w stok kontynentalny. Szerokość szelfu jest zmienna i wynosi od 15-20 km do nawet 1400 km. Granicę występowania złóż okruchowych diamentów pochodzenia morskiego, występujących na tarasach morskich w postaci wąskich pasów równoległych do wybrzeża Namibii i RPA, nazwano linią ostrygową. Nazwa pochodzi stąd, że granicę tę wyznaczają muszle skamieniałych ostryg pokrywających dno tarasów. Diamenty wydobywa się dwoma metodami:
•poziomą – urobek z dna oceanu zasysa się do zbiorników statku szlauchami o dużej średnicy, gdzie następnie jest poddawany dalszej obróbce;
•pionową – prowadzi się odwierty skały diamentonośnej z dna morskiego przy użyciu wierteł o dużej średnicy.
Eksploatacja złóż podmorskich jest całkowicie zdominowana przez De Beers Marine, Ltd. – spółkę całkowicie zależną od De Beers Consolidated Mines, Ltd. Dysponuje ona flotą kilkunastu statków wydobywczych i kilku statków pomocniczych operujących u wybrzeży Namibii. Jest to największe przedsięwzięcie wydobywcze tego typu na świecie.
Sprawdź także ciekawostkę - największy diament swiata!