Szafir kamień jubilerski – Kompendium wiedzy o szafirach

Szafir jest niezwykłym kamieniem szlachetnym, którego głębia koloru i majestat od wieków fascynują ludzkość i pobudzają wyobraźnię. Biżuteria z szafirem cieszy się niesłabnącą popularnością, a najdroższe są szafiry kaszmirskie. Poniżej przedstawiamy ciekawe fakty, które warto znać na temat tego niezwykłego kamienia szlachetnego.

Nieoszlifowany szafir po wydobyciu

Nazwa pochodzi od starogreckiego słowa sappheiros. Szafir jest korundem, więc osiąga twardość 9 w skali Mosha. Oznacza to, że jest drugim najtwardszym minerałem na ziemi, zaraz po diamencie. Nazwa minerału wywodzi się z języków semickich i oznacza „niebieski kamień”. Choć w naturze spotyka się inne odcienie szafirów, najbardziej znane są właśnie te w kolorze niebieskim. Za barwę odpowiadają jony żelaza i tytanu. Najbardziej pożądane w jubilerstwie są egzemplarze w odcieniu bławatka, zwanego również błękitem kaszmirskim. Białe i przezroczyste szafiry występują również w Polsce, a dokładnie na Dolnym Śląsku. Co ciekawe, obecnie wykorzystuje się nie tylko minerały wydobywane naturalnie, ale również te otrzymywane synestetycznie.

Szafiry są przeźroczystymi i często wykazującymi podzielność na płaszczyznach zbliźniaczeń kamieniami. Szafir jest jednym z najpopularniejszych kamieni szlachetnych. Niektóre odmiany szafirów wykazują pleochroizm (zmiana barwy w zależności od padającego światła na minerał) lub luminescencje (emisja światła / fal świetlnych) która wywołana jest inną przyczyną niż rozgrzanie). Szafiry charakteryzują się też występowaniem asteryzmu (szafir gwiaździsty), czyli zjawiska optycznego które polega na pojawieniu się wąskich smug światła które układają się w kształt gwiazdy. Takie kamienie szlifuje się w kaboszony.

Występowanie szafirów

Szafiry występują naturalnie w skałach magmowych, najczęściej w pegmatytach i bazaltach. Na Sri Lance znajdowano nawet kryształy o wadzę 20kg, jednak nie miały one wartości jubilerskiej. Szafiry wydobywa się również na Madagaskarze, w Kambodży, Indiach, Australii, Tajlandii, Tanzanii, USA, Rosji, Namibii, Kolumbii, RPA oraz Birmie. W Birmie znaleziono kiedyś kryształ szafiru gwieździstego o wadze 63000ct czyli 12.6kg. W Polsce też występują szafiry, jedynie na Dolnym Śląsku. Te najbardziej drogocenne, pochodzą z Kaszmiru czy Birmy. Już po odcieniu barwy, można poznać kraj pochodzenia minerału. Te ciemniejsze są z Australii, często zielonkawe, a ze Sri Lanki na przykład, pochodzą te jaśniejsze.

Oszlifowany, poddany obróbce jubilerskiej szafir

Szafir i jego barwa

Najbardziej pożądana i najbardziej popularna barwa szafiru, to barwa niebieska. Od nieba, po oceany. Kolor niebieski dosłownie nas otacza. Szafir od dawna ceniony jest za swój intensywny i aksamitny kolor. Nic więc dziwnego, że piękny niebieski szafir od początku inspirował wyobraźnię człowieka Odcień może znacznie różnić się, zależnie od występowania, nasycenia pierwiastkiem żelaza lub tytanu. Jest to jedna z cech na podstawie której określa się wartość szafiru i jest to cecha najważniejsza. Istotnym jest że występuje w wielu kolorach, poza czerwonym. Gdy spotkamy czerwony korund, mamy wtedy do czynienia z rubinem. Co ważne, gdy mówimy szafirze, mamy na myśli szafir o barwie niebieskiej, gdy chcemy zaznaczyć że mówimy o szafirze o innej barwie, tak zwanej fantazyjnej, musimy powiedzieć o jaką konkretnie barwę nam chodzi. Czy to żółty, często zwany złotym, czy różowy, czy pomarańczowy. Spotykane są też szafiry bezbarwne, zwane leukoszafirami. Wszystkie poza niebieskimi, to szafiry o barwie fantazyjnej. Są tańsze niż piękne szafiry niebieskie, jednakże jest jeden, zwany Padparadscha, co znaczy kolor Lotosu, jest to jedyny szafir który ma swoją własną nazwę, poza rubinem. Jest jednocześnie różowy i pomarańczowy i potrafi być niesamowicie drogi.

Ostatnimi czasy, popularne stało się nagrzewanie szafirów aby wydobyć z nich jeszcze bardziej nasyconą, niebieską barwę, jednakże to naturalne szafiry o kolorze kwiatu bławatka są najcenniejsze, nie są one ani jasne, ani ciemne. Trzeba pamiętać że szafiry nie posiadają ustalonej skali barw tak jak diamenty, dlatego ocena poszczególnych kamieni jest dość subiektywna i to właśnie od kupującego zależy który szafir jest najpiękniejszy. W niektórych szafirach może również występować strefowanie kolorami, które powstają z warstw wzrostu podczas formowania się kamienia. Takie szafiry mają jaśniejsze i ciemniejsze kolory w różnych częściach kryształu. Niektóre kamienie szafirowe mogą też być wielokolorowe np. fioletowe i niebieskie. Ciekawostką jest że kiedyś nazywano szafiry o barwach fantazyjnych, tak jak inne minerały o tej samej barwie, z przedrostkiem „orientalny”, np. na zielony szafir, mówiono Orientalny Szmaragd. Jednak to nazewnictwo się nie przyjęło, powodowało wiele pomyłek i dlatego z niego zrezygnowano.

Biżuteria z szafirami

Niebieski szafir jest najczęściej używany w produkcji biżuterii. Ostatnio bardzo popularne stały się szafiry w kolorze żółtym, różowym i pomarańczowym. Rzadziej używane w biżuterii są szafiry zielone i jasnoniebieskie. Stosowany jest we wszystkich formach biżuterii. Pierścionki zaręczynowe, kolczyki, naszyjniki, bransoletki. Jest używany zarówno jako kamień centralny, ale również jako kamień uzupełniający obok innych kamieni, np. diamentów lub szmaragdów w pierścionkach zaręczynowych. Szafir o głębokim niebieskim kolorze i doskonałej przezroczystości może osiągnąć wartość kilku tysięcy dolarów za karat, a najczęściej spotykanymi i używanymi kamieniami są te o masie do dwóch karatów, chociaż oczywiście zdarzają się i cięższe. Ze względu na swoją gęstość jedno karatowy szafir będzie troszkę mniejszy niż 1ct diament. Przyjęło się że 1 ct szafir, w szlifie brylantowym będzie miał średnicę 6mm. To właśnie okrągły szlif brylantowy najczęściej nadaje się szafirom. Częstym też jest szlif schodkowy. Szafiry gwiaździste szlifuje się na kształt kaboszonu, a ciemniejszym okazom nadaje się szlif płaski. Szafiry szczególnie pięknie prezentują się w biżuterii z białego złota. Pierścionek z białego złota z szafirem jako centralnym kamieniem, który otoczony jest diamentami, to jeden z piękniejszych wyrobów sztuki jubilerskiej. Chociaż prawda jest taka że okazale prezentuje się w każdym kolorze złota.

Biżuteria - pierścionki, kolczyki i wisiorki z szafirami

Symbolika i magiczne właściwości szafirów

Już w czasach starożytnych przypisywano szafirom magiczną moc. Według Persów kamienie miały dawać nieśmiertelność i wieczną młodość. Egipcjanie i Rzymianie uważali je za święte kamienie sprawiedliwości i prawdy. W średniowieczu wierzono, że szafiry oddalają złe duchy i uroki. Szafirowi przypisuje się także lecznicze właściwości. Zwalcza podobno choroby pęcherza, serca, nerek, skóry oraz zwiększa działanie leków syntetycznych i naturalnych.

Uspokajający wpływ koloru niebieskiego sprawił, że stał się trwałym symbolem lojalności i zaufania. Z tego powodu kobiety na całym świecie często wybierają ten piękny niebieski kamień do swoich pierścionków zaręczynowych. To klejnot przypisany osobom urodzonym we wrześniu, urodzonym pod znakiem Panny oraz świętującym 5, 7, 10 i 45 rocznicę ślubu. Niebieski kolor szafiru, stanowi idealny dar symbolizujący wiarę i niezłomne zaangażowanie w związek dwóch osób. W średniowieczu wierzono że noszenie szafirów tłumi negatywne myśli oraz leczy naturalne dolegliwości. Iwan Groźny, car rosyjski stwierdził że dodaje siły, wzmacnia serce oraz obdarza odwagą. Persowie uważali że to kamień nieśmiertelności.

Szafir w Chrześcijaństwie

Niegdyś uważano, że szafir poprawia koncentrację, szczególnie w trakcie modlitwy, co zwiększa jej skuteczność. Z tego powodu nazywano go także kamieniem zakonnic. Szafir spotkał się również z zainteresowaniem dostojników kościelnych. Papież Grzegorz XV ogłosił że będzie kamieniem kardynałów, a wcześniej Papież Innocenty II nakazał biskupom noszenie pierścieni z szafirem na prawej, błogosławionej ręce. Miały one chronić duchownych przed degeneracją i złymi wpływami z zewnątrz. Minerał jest obecny też w Biblii. W Apokalipsie św. Jana jest jednym z dwunastu kamieni zdobiących niebieskie Jeruzalem.

Znane szafiry

Czasy się zmieniły, jednak szafir dalej jest pięknym i pożądanym minerałem. Teraz już nikt nie wierzy że kamień wyleczy nas z trucizny lub odbije zły urok, jednakże wiele kobiet wybiera właśnie szaifr na swój pierścionek zaręczynowy. Jednym z bardziej znanych pierścionków zaręczynowych jest ten który należy do Kate Middleton, a wcześniej należał do księżnej Diany. Białe złoto, centralny szafir cejloński otoczony diamentami. Blue Belle of Asia – 400 karatowy szafir, przechowywany w sejfie w Wielkiej Brytanii, a w 2014 roku osadzony w naszyjniku i sprzedany na aukcji za 22 miliony dolarów. Określany jako czwarty co do wielkości na świecie. A największym oszlifowanym szafirem na świecie jest klejnot który wydobyto na Sri Lance w siedemnastym wieku. Największy szafir wykazujący asteryzm, aktualnie w Instytucie Smithsonian, gdzie został ufundowany przez J.P.Morgana. Największym wydobytym do tej pory szafirem był kamień odnaleziony w 1996 roku na Madagaskarze, ważący 17,5 kg!

Jak powstają szafiry syntetyczne?

Bardzo często w biżuteria z szafirami ma oprawione kamienie syntetyczne. Oznacza to że kamień został stworzony przez człowieka, a nie przez naturę. Są one równie piękne jak szafiry naturalne, jednakże brakuje im tego „pierwiastka matki ziemi”. A czy szafiry syntetyczne można gołym okiem odróżnić od tych naturalnych? Zacznijmy od początku. Pierwsze syntezy korundów były już w XIX wieku, kiedy udało uzyskać się małe kulki rubinu. Na początku XX wieku, była metoda która polegała na wdmuchiwaniu w płomień wodorowo-tlenowy minerałów które później tworzyły kryształy. Jednak tą metodą powstawały tylko małe kryształy, ponieważ im większy – tym więcej zanieczyszczeń i skaz. W latach 50 zaczęto stosować metodę hydrotermalną która polegała na rozpuszczeniu tlenków i wodorotlenków glinu pod dużym ciśnieniem i w ogromnej temperaturze, a następnie na drutach ze srebra wieszało się zarodki i dzięki uzyskanemu roztworowi, one rosły. Następna metodą jest metoda Verneuila, polegająca też na topieniu materiału, ale otrzymana ciecz opada na podkład którym często jest naturalny kryształ i to on jest bazą do wzrostu. Ta metoda jest stosowana do dziś i jest cały czas udoskonalana, jednakże wiele firm ma swoje sposoby na otrzymywanie syntetycznych minerałów i trzymają te metody w tajemnicy. Szafiry syntetyczne uzyskuje się nie tylko do oprawiania w biżuterię. Równie często tworzone są do produkcji ekranów czy układów scalonych.

Jak rozpoznać szafir syntetyczny?

Szafir uzyskany sztucznie i szafir naturalny mają niemalże identyczne właściwości fizyczno-chemiczne, więc rozpoznać je gołym okiem jest niesamowicie trudne, niemalże niemożliwe. Najlepiej z takim kamieniem wybrać się do wyspecjalizowanego jubilera. Głównym atrybutem jest cena. Wiadomo że naturalny minerał nie będzie tani. Dodatkową cechą jest brak lub znikome skazy na kamieniach syntetycznych.

Szafiry poprawiane i kamienie sztuczne

Warto też wiedzieć że istnieje taki termin jak kamienie poprawiane lub traktowane. Często klejnot naturalny nie charakteryzuję się odpowiednią barwą i wtedy szafiry lub rubiny traktuje się metodą wygrzewania aby na stałe poprawić im kolor. Tą samą metodą traktuje się na przykład topazy, a już szmaragdy są olejowane. Ważnym jest aby wiedzieć, że te metody nie niszczą kamienia, nie powodują tego że kamień przestaje być naturalny. Są też oczywiście metody które sprawiają że klejnot traci dużo na wartości i przestaje być zbliżony do tego naturalnego. Do takich metod należy na przykład wypełnianie szkłem rubinów, czy traktowanie diamentów tak aby podnieść ich klase czystości.

Jako ciekawostkę powiedzieć można że istnieją też kamienie sztuczne. Są one czym innym niż klejnoty syntetyczne. Tak jak kamienie szlachetne syntetyczne są niemalże identyczne właściwościami fizyczno-chemicznymi do swoich odpowiedników powstałych w przyrodzie, tak kamienie sztuczne NIE POSIADAJĄ swojego odpowiednika w naturze. Przykładami takich kamieni jest np. bardzo popularna cyrkonia lub mniej popularny moissanit (imitacja diamentu)

Sprawdź takie koniecznie nasze kompendium wiedzy o wszystkich kamieniach szlachetnych używanych w jubilerstwie: